Trong chương 5 ta học qua các điểm căn bản về việc dùng variables. Vì công việc chính của một chương trình là xử lý data chứa trong variables, cho nên nếu VB6 cho ta càng nhiều phương tiện để làm việc với variables thì càng tiện lợi. Trong chương nầy ta sẽ học:

• Boolean variable, tại sao nó hữu dụng
• Variant variable, cách làm việc với nó.
• Cách biến đổi (convert) từ loại data type nầy qua loại data khác
• Arrays của variables và Arrays của controls
• Cách tạo một data type theo ý mình

Boolean Variables

Boolean là loại data chỉ có thể lấy một trong hai values: True hay False. Khi học về Statement IF…THEN trong chương 4, ta đã nói sơ qua về Boolean data type. Cái phần ở giữa hai chữ IF và THEN được gọi là Logical Expression và kết quả của một Logical Expression là một Boolean value. Nếu điều kiện đuợc thỏa mãn thì value là True, nếu không thì là False.
Bạn hỏi nếu một variable chỉ có thể có hai values, tại sao ta không thể dùng Integer và giới hạn cách dùng trong vòng hai values 1 và 0 thôi, cần gì phải đặt ra Boolean data type. Làm như vậy cũng được, nhưng cái khác biệt chính là khi ta operate trên 2 variables ta phải biết rõ rằng để làm việc với Integer ta dùng +, -, *, \ trong khi với Boolean ta dùng OR, AND, NOT, XOR. Thử xem thí dụ dưới đây:

' Use Integer with values 1 or 0 Dim IAnumber As Integer Dim IBnumber As Integer Dim IAge As Integer Dim sPersonalWorth As Single If (IAge >= 18) Then IAnumber = 1 Else IAnumber = 0 End If If (sPersonalWorth > 1000000) Then IBnumber = 1 Else IBnumber = 0 End If If (IAnumber = 1) And (IBnumber = 1) Then StandForTheElection End If '================================== ' Use Boolean Dim bAdult As Boolean Dim bRich As Boolean Dim IAge As Integer Dim sPersonalWorth As Single bAdult = (IAge >= 18) bRich = (sPersonalWorth > 1000000) If bAdult And bRich Then StandForTheElection End If

Trong thí dụ trên, ta lập trình để nếu một người thỏa mãn hai điều kiện: vừa trưởng thành (18 tuổi trở lên) , vừa giàu có (có trên 1 triệu bạc) thì có thể ra ứng cử
Nếu ta dùng Integer, thứ nhất chương trình đọc khó hiểu, thứ hai cái Logical Expression của IF statement vẫn phài làm việc với operator AND.
Trong khi đó nếu dùng Boolean thì chương trình có vẻ tự nhiên và dễ đọc như tiếng Anh thông thường.

Variant Variables

Variant variable có thể chứa Text String, Number, Date, thậm chí cả một Array (một loạt nhiều variables cùng data type). Nhìn thoáng qua nó rất tiện dụng, nhưng khi một Variant variable được dùng nhiều chỗ, trong nhiều tình huống khác nhau, bạn phải thận trọng. Lý do là vì variant variable có thể chứa những loại data types khác nhau, nên khi bạn operate hai variable có data type khác nhau, Visual Basic 6 cố gắng biến đổi một trong hai variable thành data type của variable kia để làm việc, kết quả là thỉnh thoảng bạn sẽ bị kẹt.
Các tay Software Engineers thuần túy rất ghét lập trình với data không đuợc Declare rõ ràng. Họ không muốn bị hố vì vô tình. Thà rằng để Language Compiler bắt gặp trước những trường hợp bạn vô tình operate trên hai variables có data type khác nhau. Có khi ta bực mình vì Compiler khó tánh, nhưng sẽ tránh bị những surprise (ngạc nhiên) tốn kém sau nầy. Các ngôn ngữ lập trình gắt gao ấy đuợc gọi là strongly typed languages, chẳng hạn như Pascal, C++, Java .v.v.. Sau nầy nếu ta dùng .NET thì các ngôn ngữ C#, VB.NET (VB7) đều là strongly typed. Trong VB7, Microsoft cho lưu đài biệt tích Variant variables của VB6.
Công việc Declare một Variant variable cũng giống như Declare một data type khác. Chỉ có điều ta có thể biết data type thật sự đang được chứa bên trong một Varaint variable bằng cách dùng Function VarType như dưới đây:

Private Sub cmdShowDataTypes_Click() Dim sMess As String Dim vVariant As Variant vVariant = "Nguoi Tinh khong chan dung" ' Assign a String to vVariant sMess = VarType(vVariant) & vbCrLf ' use vbCrLF to display the next string on a new line vVariant = 25 ' Assign an Integer to vVariant sMess = sMess & VarType(vVariant) & vbCrLf vVariant = True ' Assign an Boolean value to vVariant sMess = sMess & VarType(vVariant) & vbCrLf ' Assign an Date to vVariant vVariant = #1/1/2001# ' enclose a Date string with #, instead of " as for normal Text String sMess = sMess & VarType(vVariant) MsgBox sMess End Sub

Khi ta click button ShowDataTypes chương trình sẽ display giá trị của các Data Types trong mỗi trường hợp:

Sau đây là bảng liệt kê những VarTypes thông dụng:

Giá trị VarType	Chú thích
0-vbEmpty	Không có gì trong variant
1-vbNull	Không có valid (hợp lệ) data trong variant
2-vbInteger	Variant chứa Integer
4-vbSingle	Variant chứa Single
7-vbDate	Variant chứa Date/Time
8-vbString	Variant chứa String
9-vbObject	Variant chứa một Object
11-vbBoolean	Variant chứa Boolean

Ðể làm việc với đủ loại VarTypes bạn có thể dùng Select Case như sau:

Private Sub Process_Click() Select Case VarType(vVariant) Case vbString ' ... Case vbBoolean ' ... Case vbInteger ' ... Case vbDate ' ... End Select End Sub

 

Constants (Hằng số)

Variables rất tiện dụng để chúng ta dùng chứa các data có thể biến đổi value trong suốt quá trình xử lý của chương trình. Nhưng đôi khi chúng ta muốn có một loại variable mà value không bao giờ thay đổi, VB6 cho ta Constant để dùng vào việc nầy. Thí dụ như thay gì dùng trực tiếp môt con số hay một Text String ở nhiều chỗ trong chương trình, ta đặt tên Constant và cho nó một value tại một chỗ nhất định. Thí dụ ta viết chương trình cho 5 chiếc xe chạy đua. Ðể khởi hành các chiếc xe ta dùng một FOR…LOOP đơn giản như:

For ICar = 1 To 5 Call StartCar (ICar) Next

Tương tự như vậy ở nhiều nơi khác trong chương trình, mỗi lần nói đến con số các xe ta dùng số 5. Nếu sau nầy muốn thay đổi con số các xe thành ra 10, ta phải tìm và thay đổi tất cả các con số 5 nầy thành ra 10. Nếu không thận trọng ta có thể thay đổi một con số 5 dùng cho chuyện gì khác, chớ không phải cho con số các xe, thành ra 10 – như vậy ta vô tình tạo ra một bug. Ðể tránh vấn đề nầy ta có thể dùng Constant như sau:

Const NUMBER_OF_CARS = 10 For ICar = 1 To NUMBER_OF_CARS Call StartCar (ICar) Next

Sau nầy muốn thay đổi con số các xe, ta chỉ cần edit value của Constant. Trong khắp chương trình, nơi nào nhắc đến con số các xe ta dùng chữ NUMBER_OF_CARS, vừa dễ hiểu, vừa tránh lầm lẫn.

Biến đổi (convert) từ loại data type nầy qua loại data khác

Nhiều lúc ta cần phải convert data type của một variable từ loại nầy qua loại khác, VB6 cho ta một số các Functions dưới đây. Xin lưu rằng khi call các Functions nầy, nếu bạn đưa một data value bất hợp lệ thì có thể bị error.

Conversion Function	Chú thích
CBool ()	Ðổi parameter ra True hay False. Nếu Integer value khác 0 thì được đổi thành True
CByte ()	Ðổi parameter ra một con số từ 0 đến 255 nếu có thể được, nếu không được thì là 0.
CDate ()	Ðổi parameter ra Date
CDbl ()	Ðổi parameter ra Double precision floating point number
CInt ()	Ðổi parameter ra Integer
CSng ()	Ðổi parameter ra Single precision floating point number
CStr ()	Ðổi parameter ra String

Ngoài các Function nói trên bạn cũng có thể dùng Function Val để convert một String ra Number. Lưu ý là khi Function Val process một String nếu nó gặp một character nào không phải là digit hay decimal point thì nó không process tiếp nữa. Do đó nếu Input String là “$25.50” thì Val returns con số 0 vì $ không phải là một digit. Nếu Input String là “62.4B” thì Val returns 62.4.
CDbl là Function dùng để convert một String ra số an toàn nhất. Input String có thể chứa các dấu , và . (thí dụ: 1,234,567.89) tùy theo nơi bạn ở trên thế giới (thí dụ như Âu Châu hay Mỹ). CSng cũng làm việc giống như CDbl nhưng nếu con số lớn hơn 1 triệu nó có thể bị bug.
Cái bug bực mình nhất của CSng là nếu Input String không có gì cả (tức là InputString=””) thì Function CSng cho bạn Type Mismatch Error. Do đó để khắc phục cái khuyết điểm nầy bạn có thể viết cho mình một Function tạm đặt tên là CSingle để dùng thế cho CSng như sau:

Function CSingle(strNumber) As Single If Trim(strNumber) = "" Then CSingle = 0# Else CSingle = CSng(strNumber) End If End Function

 

Arrays

Khi bạn có nhiều variables tương tợ nhau, thí dụ như điểm thi của 10 học sinh, nếu phải đặt tên khác nhau cho từng variable (thí dụ: HoaMark, TaiMark, SonMark, TamMark, NgaMark, HuongMark .v.v..) thì thật là cực nhọc và bất tiện. Bạn có thể dùng Array để có một tên chung cho cả nhóm, rồi nói đến điểm của từng người một bằng cách dùng một con số gọi là ArrayIndex. Bạn sẽ Declare như sau:

Dim myStudentMarks(10) as Integer

Kế đó bạn nói đến điểm của mỗi học sinh bằng cách viết myStudentMarks(i), mà i là ArrayIndex. Giả dụ ta muốn tính tổng số điểm:

Sub CmdCalculateTotal_Click() Dim myStudentMarks(10) As Integer ' Declare array, assuming students' marks are Integers Dim TotalMark As Integer ' Use this variable to accumulate the marks Dim i As Integer ' Use i as ArrayIndex myStudentMarks(1) = 6 ' First student's mark myStudentMarks(2) = 7 ' Second student's mark myStudentMarks(3) = 5 myStudentMarks(4) = 9 myStudentMarks(5) = 6 myStudentMarks(6) = 8 myStudentMarks(7) = 9 myStudentMarks(8) = 10 myStudentMarks(9) = 6 myStudentMarks(10) = 7 TotalMark = 0 ' This statement is not required as VB6 initialises TotalMark to 0 ' Go through all students and add each student's mark to the Total For i = 1 To 10 TotalMark = TotalMark + myStudentMarks(i) Next txtTotal.Text = CStr(TotalMark) ' Convert to String for display by assigning to Textbox txtTotal End Sub

 

Khi ta Declare Dim myStudentMarks(10) as Integer thật ra ra ta có một Array với 11 Array Elements chớ không phải 10, vì Array bắt đầu với ArrayIndex value=0. Có điều trong thí dụ trên ta cố ý không nhắc đến ArrayElement 0. Nếu thật sự muốn có chính xác 10 Elements thôi, ta có thể Declare như sau:

Dim myStudentMarks (1 To 10 ) As Integer

Loại Array ta vừa dùng qua là Single Dimention. Nếu trong thí dụ trên ta muốn tính điểm của học sinh trong 3 lớp học, ta có thể Declare Double Dimention Array như sau:

' Four classes, each has up to 6 students Dim myStudentMarks(3, 5) As Integer ' Note that each dimension starts at 0 ' or ' Three classes, each has up to 5 students Dim myStudentMarks(1 To 3, 1 To 5) As Integer

Nhân tiện nói chuyện về Array cho variables, ta cũng có thể dùng Array cho controls cùng một loại trong một Form. Nếu ta có nhiều Label controls (hay Textbox controls ) với những chức năng giống nhau trong chương trình, ta có thể dùng cùng một tên cho các controls, nhưng khác Property Index value của chúng.
Bạn có thể create một Array of Labels bằng cách Copy cái Label rồi Paste nó lên Form. VB6 sẽ hỏi nếu bạn muốn có một Array of controls. Nếu bạn trả lời Yes, VB6 sẽ tự động cho Label thứ nhất Index value=0 và Label mới vừa được Pasted Index value=1. Sau đó nếu bạn tiếp tục Paste cái Label đã có Index rồi thì VB6 không hỏi nữa và vui vẻ tăng Index value lên cho các Labels sau. Do đó nếu bạn gọi Label thứ nhất là lblClass rồi Copy và Paste nó 2 lần bạn sẽ có một Array of 3 Labels tên lblClass và các Index values 0, 1, 2.
Trong thí dụ sau đây, ta create một Array of Labels tên lblClass và một Array of Textboxes tên txtClassMark. Trong Sub Form_Load ta generate Captions của các Labels.

Private Sub Form_Load() Dim i As Integer For i = 0 To 2 ' Label Index starts at 0, but Class number starts at 1 lblClass(i) = "Mark of Class " & CStr(i + 1) Next End Sub Sub CmdCalculateTotal_Click() ' Three classes, each has up to 5 students Dim myStudentMarks(1 To 3, 1 To 5) As Integer Dim TotalMark As Integer Dim ClassMark As Integer Dim i As Integer ' Use as ArrayIndex for Class Dim j As Integer ' Use as ArrayIndex for StudentMark ' Students' marks of first class myStudentMarks(1, 1) = 6 myStudentMarks(1, 2) = 7 myStudentMarks(1, 3) = 5 myStudentMarks(1, 4) = 9 myStudentMarks(1, 5) = 6 ' Students' marks of second class myStudentMarks(2, 1) = 8 myStudentMarks(2, 2) = 8 myStudentMarks(2, 3) = 6 ' Students' marks third class myStudentMarks(3, 1) = 5 myStudentMarks(3, 2) = 7 myStudentMarks(3, 3) = 8 myStudentMarks(3, 4) = 6 For i = 1 To 3 ClassMark = 0 ' Intialise ClassMark of class i to 0 ' Now go through each Student in Class i For j = 1 To 5 ClassMark = ClassMark + myStudentMarks(i, j) ' Accumulate ClassMark of class i TotalMark = TotalMark + myStudentMarks(i, j) Next ' Display ClassMark of class i. Note that txtClassMark Index starts at 0, NOT 1 txtClassMark(i - 1).Text = CStr(ClassMark) Next txtTotal.Text = CStr(TotalMark) ' Display TotalMark End Sub

Ghi chú: Nếu bạn có một Array of Textboxes gồm chỉ có 2 Textboxes, rồi sau đó bạn Delete một Textbox và muốn dùng Textbox còn lại làm cái Textbox duy nhất, bạn vẫn phải refer (nhắc đến nó) bằng cách dùng Index (thí dụ: txtClassMark(0) ), dù rằng bây giờ nó là Textbox duy nhất mang tên ấy. Nếu bạn muốn dẹp cái vụ Index thì bạn phải vào Properties Window để Delete cái Index value của ArrayTextbox. Nếu bạn không lưu ý điểm nầy thì có khi bạn sẽ bứt tóc không hiểu tại sao mình dùng đúng tên mà VB6 vẫn nhất định rằng cái Textbox bạn nói đến không hiện hữu, vì VB6 cần Index value của Textbox.

Thỉnh thoảng, khi Declare Array bạn không biết rõ mình sẽ cần bao nhiêu Elements cho mỗi dimension. Trong trường hợp ấy bạn có thể dùng Dynamic Arrays và Declare một Array như sau:

Private myStudentMarks() As Integer

Vì bạn không để một con số ở giữa hai dấu ngoặc đơn nên VB6 biết là bạn muốn dùng Dynamic Array và dimension của nó có thể sẽ thay đổi trong tương lai. Khi nào muốn thay đổi dimension của Dynamic Array bạn dùng ReDim keyword:

ReDim myStudentMarks(10) ReDim Preserve myStudentMarks(10)

Cả hai statements trên đều đổi dimension của Array myStudentMarks thành 11 (từ Element 0 đến Element 10), nhưng trong statement thứ nhì chữ Preserve giữ nguyên values của các Elements của Array.
Khi làm việc với Array thỉnh thoảng bạn cần biết các Elements thấp nhất và cao nhất bằng cách dùng LBound và UBound.

Private MyArray(10 to 20) As String LowestNum = LBound(MyArray) ' LBound returns 10 HighestNum = UBound(MyArray) ' UBound returns 20 Private YourArray( 2 to 5, 10 to 15) As Integer LowestNumOfFirstDimension = LBound(YourArray,1) ' LBound returns 2 HighestNumOfSecondDimension = UBound(YourArray,2) ' UBound returns 15

Ngoài ra nếu dùng Dynamic Array, bạn có thể assign một Array nầy cho một Array khác, thay vì phải dùng FOR …LOOP để copy từng Array Element.

MyArray = HisArray

 

Data Type của bạn

Bạn có thể gom các mảnh Data của cùng một vật nào đó thành một nhóm và đặt tên cho loại Data Type ấy như sau:

Type EmployeeRec ' EmployeeRec as name of this new Data Type Firstname As String Surname As String Salary As Single DateOfBirth As Date End Type ' Now declare a variable of the new data type Dim MyEmployee As EmployeeRec MyEmployee.Firstname = "David" MyEmployee.Surname = "Smith" MyEmployee.Salary = 25000 MyEmployee.DateOfBirth = #14/6/1963#

Trong Software Engineering, người ta gọi loại Data Type nầy là Structured Data Type để phân biệt nó với các loại Simple Data Type như Integer, Boolean, Single .v.v.. Bạn để ý cách nói đến một mảnh data, MyEmployee.Firstname, giống như là Property Firstname của một control tên MyEmployee.
Có một cách viết khác để tránh typing nhiều lần chữ MyEmployee bằng cách dùng keyword With như sau:

With MyEmployee .Firstname = "David" .Surname = "Smith" .Salary = 25000 .DateOfBirth = #14/6/1963# End With

Mặc dầu định nghĩa và dùng Structured Data Type cách nầy rất tiện lợi, nhưng sau nầy ta có thể dùng Class để đạt được cùng một mục tiêu mà còn hữu hiệu hơn nữa. Trong Class chẳng những ta định nghĩa những mảnh data mà còn đề ra cách xử lý chúng nữa.